การจัดทำแปลงผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าว

1. การคัดเลือกพื้นที่ทำแปลงผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าว ดังนี้

1.1 ดินมีความอุดมสมบูรณ์ดี

1.2 มีแหล่งน้ำที่เหมาะสม เพียงพอต่อการเพาะปลูก มีระบบชลประทานที่ดี

1.3 มีเส้นทางคมนาคมสะดวก เพื่อขนส่งวัสดุอุปกรณ์การผลิตและผลผลิตได้สะดวกรวดเร็ว และแปลงอยู่ใกล้โรงงานปรับปรุงสภาพ เพื่อลดความเสี่ยงต่อการเสื่อมสภาพคุณภาพเมล็ดพันธุ์

1.4 พื้นที่ติดต่อกันเป็นบริเวณแปลงใหญ่ เพื่อความสะดวกและบริเวณแปลงใกล้เคียงควรปลูกข้าวพันธุ์เดียวกัน

1.5 แปลงผลิตเมล็ดพันธุ์ไม่ควรอยู่ในพื้นที่ที่เสี่ยงต่อน้ำท่วมเป็นประจำ และพื้นที่เสี่ยงต่อโรคและแมลง

1.6 ไม่ควรเป็นแปลงที่ปลูกข้าวพันธื่นมาก่อน

1.7 ไม่ควรเป็นแหล่งที่มีการระบาดของข้าววัชพืช เช่น ข้าวแดง ข้าวดีด ข้าวเด้ง

2. การคัดเลือกเกษตรกรผู้จัดทำแปลงผลิตเมล็ดพันธุ์ ควรมีคุณสมบัติ ดังนี้

2.1 เกษตกรต้องมีความเข้าใจ มีความตั้งใจและให้ความร่วมมือเพื่อปฏิบัติตามหลักเกณฑ์ต่างๆที่เกี่ยวข้องกับการผลิตเมล็ดพันธุ์

2.2 มีความพร้อมในการจัดหาวัสดุอุปกรณ์ และเงินทุนเพื่อดำเนินการผลิตเมล็ดพันธุ์

2.3 มีประสบการณ์ในการปลูกพืชที่ต้องการผลิต

3. การคัดเลือกพันธุ์ข้าวที่จะผลิต

          3.1 คัดเลือกพันธุ์ข้าวให้เหมาะสมกับพื้นที่ปลูกและระดับน้ำ

3.2 เป็นพันธุ์ที่เกษตรกรสนใจและนิยมปลูก

3.3 ต้านทานต่อโรคและแมลงที่สำคัญในพื้นที่

3.4 หลีกเลี่ยงพันธุ์ที่ไม่ทนทานต่อสภาพอากาศในบางฤดู

3.5 คัดเลือกพันธุ์ข้าวที่ตลาดต้องการ

4. การวางแผนการปลูกข้าว

          4.1 การปลูกข้าวควรเป็นแปลงเดิมที่เคยปลูกพันธุ์นั้นๆ

4.2 กำจัดข้าวเรื้อก่อนเปลี่ยนพันธุ์ใหม่

4.3 ห้ามปลูกข้าวพันธุ์ที่อ่อนแอต่ออากาศ หนาวเย็นในช่วงกันยายน - พฤศจิกายน

4.4 หลีกเลี่ยงการปลูกข้าวในเดือนที่ระยะเก็บเกี่ยวตรงกับช่วงฝนตกชุก

5. การเตรียมดิน

5.1 กำจัดข้าวเรื้อก่อนเปลี่ยนพันธุ์ข้าวหรือเริ่มทำแปลงขยายพันธุ์ครั้งแรก โดยตากหน้าดินหลังเก็บเกี่ยวข้าวอย่างน้อย 2 สัปดาห์ แล้วใช้โรตารี่ย่ำกลบตอซัง จากนั้นระบายน้ำออกให้หน้าดินแห้ง 2 สัปดาห์ จนข้าวเรื้องอก จึงใช้ขลุบย่ำ กลบข้าวเรื้อ หมักไว้ 1-2 สัปดาห์ ก่อนคราด ทำเทือก ปลูก

5.2 ปรับพื้นนาให้เรียบสม่ำเสมอ ทำร่อง ระบายน้ำทุก 4 เมตร

6. การเตรียมเมล็ดพันธุ์ข้าว

6.1 ใช้เมล็ดพันธุ์ข้าวจากแหล่งผลิตที่เชื่อถือได้ สุ่มเมล็ดพันธุ์เพื่อตรวจสอบ ข้าวปน และความงอกก่อนปลูก

6.2 อัตราการใช้เมล็ดพันธุ์ต่อไร่ ที่เหมาะสมตามคำแนะนำ ดังนี้

- นาหว่านน้ำตม ควรใช้เมล็ดพันธุ์ 10 – 20 กิโลกรัมต่อไร่

- นาดำ เกษตรกรต้องมีการเพาะกล้าในแปลงในแปลงกล้า ควรใช้เมล็ดพันธุ์ 5 กิโลกรัมต่อไร่

- นาดำด้วยเครื่องปักดำ ควรใช้เมล็ดพันธุ์ 10 – 11 กิโลกรัมต่อไร่

- การโยนกล้า ควรใช้เมล็ดพันธุ์ 3 – 4 กิโลกรัมต่อไร่

- นาหว่านข้าวแห้ง เป็นการหว่านข้าวเพื่อคอยฝน ควรใช้เมล็ดพันธุ์ 15 กิโลกรัมต่อไร่

6.3 การตกกล้า เป็นการเตรียมต้นกล้าข้าวในแปลงนาหรือในวัสดุเพาะ และมีการดูแลรักษาต้นกล้าให้มีความแข็งแรงก่อนที่จะนำไปปลูกในแปลงนา

7. วิธีการปลูกข้าว

โดยเกษตรกรทั่วไปจะมีวิธีปลูกข้าว ดังนี้

7.1 หว่านน้ำตม เหมาะสำหรับพื้นที่อาศัยน้ำชลประทานที่ขาดแคลนแรงงาน ทำนาหลายครั้งต่อปี ไม่มีการเปลี่ยนพันธุ์ โดยนำเมล็ดพันธุ์ข้าวแช่ในน้ำสะอาดนาน 1 - 2 ชั่วโมง นำขึ้นหุ้มอีก 36 - 48 ชั่วโมง จนเมล็ดงอกเป็นตุ่มตา ค่อยนำไปหว่านในนาด้วยมือหรือเครื่องหว่านเมล็ด

7.2 ปักดำ เหมาะสำหรับพื้นที่อาศัยน้ำฝน หรือมีการเปลี่ยนพันธุ์ข้าว เพื่อป้องกันปัญหาข้าวเรื้อ และกรณีที่มีเมล็ดพันธุ์จำกัด แต่ต้องการขยายปริมาณมา

7.2.1 การตกกล้าในนาและปักดำด้วยคน ต้องกำจัดข้าวเรื้อในแปลงที่จะใช้ตกกล้า   นำเมล็ดพันธุ์ข้าวแช่และหุ้มเช่นเดียวกับวิธีหว่านน้ำตม จนเมล็ดงอกเป็นตุ่มตาจึงนำเมล็ดไปหว่านในนา รอจนกล้าอายุ 20- 30 วัน  ค่อยถอนกล้าแล้วนำไปปักดำในนา ที่มีระดับน้ำไม่เกิน 10 เซนติเมตร

7.2.2  การตกกล้าและปักดำด้วยรถดำนา  ต้องร่อนทำความสะอาดวัสดุเพาะกล้าก่อนนำมาใช้  เพื่อป้องกันเมล็ดข้าวที่ติดมากับวัสดุเพาะ(ขี้เถ้าแกลบ)   นำเมล็ดพันธุ์ข้าวแช่และหุ้มเช่นเดียวกับวิธีหว่านน้ำตม  แต่ลดระยะเวลาหุ้มลงเหลือ 24 ชั่วโมง   จึงนำเมล็ดข้าวงอกไปโรยในกะบะอัตรา 200-250 กรัม(ข้าวแห้ง)ต่อถาด   แล้วหุ้มเมล็ดต่ออีก 24 ชั่วโมง   ค่อยนำกะบะไปเรียงในนาหรือลานเพาะกล้า  คลุมกะบะด้วยซาแรนต่ออีก 3 วันจึงเปิดซาแรนออก   พอกล้าอายุได้ 15 – 22 วัน  ค่อยนำกล้าออกจากถาดไปปักดำในนาที่ระบายน้ำออกหมด

7.3 โยนกล้า เป็นการทำนาแบบใหม่ เพื่อควบคุมข้าววัชพืชและวัชพืชทั่วไป ลดต้นทุนการทำนาและเพิ่มผลผลิต การโยนกล้าในแปลงควรมีระดับน้ำตื้น ๆ ประมาณ 1 เซนติเมตร ให้เดินโยนถอยหลัง หลังโยนกล้า 1 – 2 วัน ให้เอาน้ำเข้านาและเพิ่มระดับน้ำขึ้นเรื่อยๆ จนถึง 5 – 10 เซนติเมตร

7.4 การหว่านข้าวแห้ง เหมาะสมหรับพื้นที่ปลูกที่มีฝนแล้งหรือฝนทิ้งช่วงเป็นประจำ หลังจากการเตรียมแปลงไถดะ และไถแปรครั้งสุดท้ายให้หว่านเมล็ดข้าวลงไปโดยไม่ต้องคราดกลบ เมล็ดจะตกไปอยู่ระหว่างก้อนดิน เมื่อฝนตกเมล็ดข้าวจะงอกตามปกติ

กรมการข้าวมีวิธีปลูกข้าวในแปลงผลิตเมล็ดพันธุ์ ดังนี้

1. พันธุ์คัด

                   - นาที่จะใช้ปลูกทำพันธุ์คัดต้องเป็นนาที่มีความอุดมสมบูรณ์ของดินดีสม่ำเสมอ และควรจะต้องปลูกพันธุ์นั้นซ้ำในแปลงเดิมทุกปี ไม่มีข้าวเรื้อหรือข้าวปน สามารถควบคุมน้ำได้พอเหมาะ

                   - ระยะปลูก

ความยาวแถว              4 เมตร

ระยะระหว่างแถว         33 1/3 เซนติเมตร

ระยะระหว่างกอ           10 เซนติเมตร

ปักดำกอละ                1 ตัน

ระยะระหว่างผืน (Strip)   1 เมตร

                   - ควรปลูกพันธุ์ละกระทงนาเพื่อป้องกันการผสมข้ามพันธุ์ ถ้ากระทงนากว้างมากและจำเป็นต้องปลูกสองพันธุ์ในกระทงเดียวกัน ให้วนที่ว่างระหว่างพันธุ์ 4 เมตร

                   - การปักดำข้าวพันธุ์คัดให้ปักดำแถวละรวง ถ้ากล้าปักดำไม่พอแถวห้ามนำกล้ารวงอื่นมาปักดำเพิ่ม และห้ามซ่อมข้าวที่ตายไป

2. พันธุ์หลัก

                   - นาที่ใช้ปลูกข้าวชั้นพันธุ์หลัก ควรมีความอุดมสมบูรณ์ของดินดี สม่ำเสมอ และควรจะต้องปลูกพันธุ์นั้นซ้ำในแปลงเดิมทุกปี เหตุผลเช่นเดียวกับการปลูกข้าวชั้นพันธุ์คัด

- ระยะปลูก

ความยาวแถว              4.50 เมตร

ระยะระหว่างแถว         25 เซนติเมตร (ไวต่อช่วงแสง) และ20 เซนติเมตร (ไม่ไวต่อช่วงแสง)

ปักดำกอละ                1 ตัน

ระยะระหว่างผืน (Strip)   50 เซนติเมตร

                    - ควรปลูกพันธุ์ละกระทงนาเพื่อป้องกันการผสมข้ามพันธุ์ ถ้ากระทงนากว้างมากและจำเป็นต้องปลูกสองพันธุ์ในกระทงเดียวกัน ให้วนที่ว่างระหว่างพันธุ์ 3 เมตร

                   - การซ่อมแซมข้าวที่ตาย ให้รีบซ่อมโดยเร็วไม่ควรล่าช้ากว่า 7 วัน เพราะจะทำให้ข้าวที่ซ่อมเจริญเติบโตไม่ทัน ทำให้ออกดอกช้า

3. พันธุ์ขยาย วิธีปลูกเช่นเดียวกับพันธุ์หลัก แต่เพิ่มจำนวนต้นปักดำเป็นจับละ 3 ต้น เว้นระยะระหว่างพันธุ์ 2 เมตร

4. พันธุ์จำหน่าย ปลูกเช่นเดียวกับพันธุ์ขยาย เว้นระยะระหว่างพันธุ์ 1 เมตร

8. การปฏิบัติดูแลรักษาแปลงผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าว

8.1 การควบคุมระดับน้ำ

- ระยะข้าวเป็นต้นกล้า ระบายน้ำออกจากแปลงเทือกให้ดินหมาด จนกว่าต้นข้าวจะสูงประมาณ 7 - 10เซนติเมตร ระบายน้ำเข้านาโดยค่อยๆ เพิ่มระดับน้ำให้ระดับน้ำบริเวณโคนต้นกล้าสูงประมาณ 5 เซนติเมตร

- ระดับน้ำช่วงข้าวแตกกอที่เหมาะสมสูงประมาณ 5 - 10 เซนติเมตร ข้าวสามารถเจริญเติบโตได้ดี

- ระดับน้ำช่วงข้าวสร้างรวงอ่อน (กำเนิดช่อดอก) ถึงข้าวออกดอก ระดับน้ำสูงประมาณ 10 - 15 เซนติเมตร

- ระดับน้ำช่วงหลังข้าวออกดอก ให้รักษาระดับน้ำไว้ไปจนหลังข้าวออกดอกแล้ว 15 - 20 วัน จึงปล่อยให้น้ำในนาลดระดับลงจนแห้ง ก่อนเก็บเกี่ยวให้ดินพอ มีความชื้นและเครื่องจักรลงทำงานเก็บเกี่ยวได้

8.2 การควบคุมกำจัดวัชพืช

- กำจัดวัชพืชโยการล่อให้งอกแล้วไถกลบ

- ใช้สารเคมีควบคุมกำจัดวัชพืช

          - สารกำจัดวัชพืชก่อนปลูก ได้แก่ พาราควอท ไกลโฟเสต กลูโฟซิเนต-แอมโนเนียม

          - สารกำจัดวัชพืชประเภทก่อนงอก หรือยาคุมหญ้า ได้แก่ บิวทาคลอร์ เพรททิลาคลอร์ อ๊อกซาไดอะซอน

          - สารกำจัดวัชพืชประเภทหลังงอก หรือยาฆ่าหญ้า ได้แก่ โปรปานิล ฟิโนซา-พรอบ-พี-เอทิล 2,4-ดี

8.3 การใส่ปุ๋ย

- ข้าวไวต่อช่วงแสง แนะนำให้ใส่ปุ๋ย 2 ครั้ง

ครั้งที่ 1 หลังหว่านข้าว 20 – 25 วัน หรือหลังปักดำ 7 – 10 วัน

ครั้งที่ 2 ใส่ระยะข้าวสร้างรวงอ่อน

- ข้าวไม่ไวต่อช่วงแสง แนะนำให้ใส่ปุ๋ย 3 ครั้ง

ครั้งที่ 1 ใส่หลังหว่านข้าว 20 – 25 วัน หรือหลังปัก 7 – 10 วัน

ครั้งที่ 2 ใส่ระยะข้าวแตกกอ

ครั้งที่ 3 ใส่ระยะข้าวสร้างรวงอ่อน

8.4 การป้องกันกำจัดโรคและแมลง

- ปลูกข้าวพันธุ์ต้านทานต่อโรคหรือแมลงที่มีระบาดอยู่ในพื้นที่แปลงนา

- หมั่นตรวจแปลงนาเป็นประจำ

- โรคที่เกิดจากเชื้อรา ต้องใช้สารเคมีช่วยในการป้องกันกำจัดตามคำแนะนำ

- การจัดการแปลงอื่นๆ เช่น ไม่ระบายน้ำจากแปลงที่เป็นโรคสู่แปลงข้างเคียง การทำลายตอซังข้าวทันทีหลังเก็บเกี่ยวจะลดโรคและแมลงได้

9. การกำจัดพันธุ์ปน

          9.1 ระยะกล้า ต้นกล้ามีลักษณะหรือสีผิดจากต้นกล้าธรรมดาให้ถอนทิ้ง

          9.2 ระยะแตกกอ ดูลักษณะการแตกกอ การชูใบ สีใบ ความสูงและสีของลำต้น หากมีลักษณะผิดปกติให้ถอนทิ้ง

          9.3 ระยะออกดอก ถ้าแถวใดฟรือต้นใดออกดอกเร็วหรือช้ากว่าต้นส่วนใหญ่ให้ตัดทิ้ง

          9.4 ระยะข้าวโน้มรวง รวงข้าวจะโน้มเพราะเมล็ดมีน้ำหนักมาก จะมีพันธุ์ปนที่โน้มรวงไม่สม่ำเสมอ

          9.5 ระยะเมล็ดสุกแก่ การตรวจแปลงจะทำได้ง่าย สังเกตความสม่ำเสมอของการสุกแก่ การตัดถอนพันธุ์ปนระยะนี้มีความสำคัญมาก

ข้าววัชพืช มาจากการผสมขอข้าวป่าและข้าวปลูกหากระบาดมากจะไม่สามารถเก็บเกี่ยวได้ เช่นข้าวมีหาง ข้าวดีด และข้าวแดง

10. การเก็บเกี่ยว

ระยะเวลาที่เหมาะสมเก็บเกี่ยว คือ เก็บเกี่ยวเมล็ดพันธุ์ข้าวที่ระยะสุกแก่พอดี ประมาณ 30 วันหลังข้าวออกดอก 80 % ควรมีการระบายน้ำออกจาแปลงนาก่อนเก็บเกี่ยว 7 – 10 วัน มีวิธีเก็บเกี่ยว 3 วิธี ดังนี้

1. การเก็บเกี่ยวด้วยแรงคน

2. การเก็บเกี่ยวด้วยเครื่องเกี่ยววางราย

3. การเก็บเกี่ยวด้วยเครื่องเกี่ยวนวด