การปรับปรุงสภาพเมล็ดพันธุ์ข้าว (Seed conditioning)

หมายถึง ขบวนการหลังการเกี่ยวเกี่ยวเมล็ดพันธุ์ข้าวจากแปลงผลิตเมล็ดพันธุ์ เพื่อลดความชื้นหรือกำจัดสิ่งเจือปน เช่น การแยกหิน ดิน ทราย เศษต้นพืช เมล็ดพืชอื่น เมล็ดพันธุ์ที่ไม่ได้ขนาดและสิ่งเจือปนอื่นๆ ให้อยู่ในมาตราฐานที่กำหนด เพื่อให้ได้เมล็ดพันธุ์ข้าวคุณภาพดี

การลดความชื้นเมล็ดพันธุ์ข้าว แบ่งออกตามวิธีปฏิบัติได้ 2 วิธี

1. วิธีตากแดดหรือผึ่งลม

เกษตรกรนิยมทำกันอย่างแพร่หลาย ควรลดความชื้นเมล็ดพันธุ์ข้าวภายใน 24 ชั่วโมง การตากแมล็ดพันธุ์ควรมีวัสดุที่สะอาดและแห้งรองพื้น ไม่ควรตากบนถนนหรือบนซีเมนต์โดยตรงเพราะอาจจะทำใฟ้เมล็ดพันธุ์ข้าวได้รับความเสียหาย ความหนาของข้าวที่ตากไม่ควรเกิน 5 – 10 เซนติเมตร ระหว่างตากควรกลับกองข้าวทุก 2 ชั่วโมง หรือวันละ 4 ครั้ง ตากให้เมล็ดพันธุ์มีความชื้น 12 – 14 %

2. วิธีใช้เครื่องอบลดความชื้น (Artificial Drying)

การคัดและทำความสะอาดเมล็ดพันธุ์ข้าว

คือ การคัดแยกสิ่งเจือปนให้ออกจากเมล็ดพันธุ์ การทำความสะอาดจะกำจัดสิ่งเจือปนต่าง ๆ เช่น ฝุ่น กรวด หิน ดิน ทราย เศษใบไม้ เศษพืช หรือสิ่งแปลกปลอมอื่นๆ ที่ติดมากับเมล็ดพันธุ์ เมล็ดพันธุ์ที่ผ่านการคัดแยกสิ่งเจือปนแล้วควรมีความบริสุทธิ์มากกว่า 99 % และสิ่งเจือปนไม่เกิน 1% การคัดทำความสะอาดเมล็ดพันธุ์ข้าวมี 3 ขั้นตอน ได้แก่

1.การคัดทำความสะอาดขั้นต้น เพื่อกำจัดสิ่งเจือปน เช่น เศษหิน ใบไม้ เศษฟาง เป็นการคัดทำความสะอาดแบบหยาบ เครื่องมือที่ใช้ได้แก่ เครื่องสีฝัดแบบจีน ใช้พัด แรงลมธรรมชาติ เป็นต้น ปัจจุบันมีเครื่องจักมาช่วยทำให้สะดวกและรวดเร็วมากขึ้น

2.การคัดทำความสะอาดอย่างละเอียด ใช้เครื่องคัดทำความสะอาดเมล็ดพันธุ์แบบตะแกรงลม เพื่อกำจัดสิ่งเจือปนที่ยังออกไม่หมด

3.การคัดแยกและการคัดเกรดเมล็ดพันธุ์ กำจัดสิ่งเจือปนที่มีขนาดและน้ำหนักใกล้เคียงกับเมล็ดพันธุ์ ที่เครื่องคัดทำความสะอาดเมล็ดพันธุ์แบบตะแกรงลมไม่สามารถแยกสิ่งเจือปนออกได้ ขั้นตอนนี้จะสามารถคัดแยกได้ละเอียดกว่าขั้นตอนที่ 2