หนอนกอข้าว( (rice stem borers, RSB) )
หนอนกอข้าว( (rice stem borers, RSB) )
- หนอนกอข้าว( (rice stem borers, RSB) )
- ชื่อวิทยาศาสตร์ : Scirpophaga incertulas (Walker) / Chilo suppressalis (Walker) / Chilo polychrysus (Meyrick) / Sesamia inferens (Walker)
- วงศ์ : Pyralidae / Noctuidae
- อันดับ : Lepidoptera
- ชื่อสามัญอื่น :
- รายละเอียด
หนอนกอข้าว พบทำลายข้าวในประเทศไทย 4 ชนิด คือ หนอนกอสีครีม หนอนกอแถบลาย หนอนกอแถบลายสีม่วง และหนอนกอสีชมพู
หนอนกอข้าวสีครีม
ตัวเต็มวัยเป้นผีเสื้อกลางคืน เทศเมียปีกคู่หน้ามีสีเหลืองคล้ายฟางข้าว ตรงกลางปีกมีจุดสีดำข้างละจุด ปลายส่วนท้องมีขนเป็นพู่สีน้ำตาลปกคลุม เพศผู้ปีกคู่หน้าสีน้ำตาลคล้ำ กลางปีกมีจุดดำข้างละจุดแต่มีขนาดเล็กกว่า จุดดำบนปีกของเพศเมีย ขอบปีกมีจุดดำเล็กๆ เรียงเป็นแถวระหว่างจุดตรงกลางปีกและจุดเล็กๆ ตรงขอบปีกจะมีแถบสีน้ำตาลพาดจากของปีกด้านบนลงมา ปีกคู่หลังสีน้ำตาลอ่อน เพศเมียวางไข่เป็นกลุ่มตามปลายใบข้าว โดยกลุ่มไข่มีขนสีน้ำตาลปกคลุม กลุ่มไข่อาจจะกลมหรือรียาว ตัวหนอนสีขาวหรือครีม หัวสีน้ำตาลแกมเหลืองลำตัวยาว หัวท้ายเรียวแหลม มี 6 ระยะ และเข้าดักแด้ภายในลำตัวบริเวณข้อปล้องเหนือผิวน้ำ ระยะไข่นาน 6-7 วัน ระยะหนอน 35-45 วัน ระยะดักแด้ประมาณ 8-13 วัน พบทำเสียหายแก่ข้าวทั่วประเทศ
หนอนกอแถบลาย
ตัวเต็มวัยเป็นผีเสื้อกลางคืน ปีกคู่หน้าสีน้ำตาลคล้ายรำข้าว ตามปีกมีลักษณธคล้ายฝุ่นดำเกาะอยู่ประปรายปีกคู่หลังสีน้ำตาลอ่อน ส่วนหัวมองจากข้างบนเห็นยื่นแหลมออกไปคล้ายหนาม เพศเมียว่งไข่บริเวณโคนใบข้าว ไข่มีลักษณะเป็นเกล็ดวางซ้อนกันป็นกลุ่มๆ ไข่มีสีขาวขุ่นไม่มีขนปกคลุม ส่วนใหญ่พบอยู่ใต้ใบข้าว หนอนมีแถบสีน้ำตาล 5 แถบ พาดตามยาวของลำตัว หัว และแผ่นอกปล้องแรกสีน้ำตาลอ่อน ระยะไข่อ่อน 4-10 วัน ระยะหนอนนาน 30-40 วัน ระยะดักแด้ 4-7 วัน พบแพร่กระจายทั่วไปในนาข้าว โดยเฉพาะในภาคกลางและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
หนอนกอแถบลายสีม่วง
ตัวเต็มวัยเป็นผีเสื้อกลางคืนขนาดเล็กคล้ายกับหนอนกอแถบลาย ต่างกันตรงที่ตรงกลางและขอบปีกมีลวดลายสีสนิมเหล็ก และเพศผู้มองดูคล้ายมีรูปตัว Y อบู่ตรงกลางปีก ปีกคู่หลังสีขาว ตัวหนอนมีแถบสีม่วง 5 แถบพาดตามความยาวของลำตัว หัวมีสีดำหรือน้ำตาลเข้มเกือบดำ ระยะไข่นาน 5-6 วัน ระยะหนอนนาน 35-40 วัน ระยะดักแด้นาน 6-9 วัน พบระบาดทั่วทุกภาคของประเทศ
หนอนกอสีชมพู
ตัวเต็มวัยเป็นผีเสื้อกลางคืน ลำตัวอ้วนสั้น หัวและลำตัวมีขนปกคลุม ปีกคู่หน้าสีน้ำตาลแกมแดง ปีกคู่หลังสีขาว เพศเมียวางไข่เรียงเป็นแถวระหว่างกากใบและลำตัว ไข่มีลักษณะกลมสีขาว ตัวหนอนระยะแรกมีสีเหลืองอ่อนหรือสีครีม เมื่อโตขึ้นลำตัวมีสีชมพูม่วง หนอนมีขนาดโตที่สุดในบรรดาหนอนกอข้าวอีก 3 ชนิด เข้าดักแด้ภายในลำตันหรือกากใบข้าว ระยะไข่นาน 5-6 วัน ระยะหนอนนาน 35-40 วัน ระยะดักแด้นาน 8-12 วัน ปกติพบทั่วไปในฤดูนาปรังมากกว่าฤดูนาปี
-
ลักษณะการทำลายและการระบาด
หนอนกอข้าวทั้ง 4 ชนิด ทำลายข้าวลักษณะเดียวกัน โดยหลังหนอนฟักจากไข่จะเจาะเข้าทำลายกาบใบก่อน ทำให้กาบใบมีสีเหลืองหรือน้ำตาล ซึ่งจะเห็นเป็นอาการฉ่ำน้ำ โดยจะพบการทำลายหลังจากหว่านข้าวแล้วประมาณ 1 เดือนเป็นต้นไป เมื่อฉีกกาบใบดูจะพบตัวหนอน เมื่อหนอนโตขึ้นจะเข้ากัดกินส่วนของลำต้น ทำให้เกิดอาการใบเหี่ยวในระยะแรก ใบและยอดที่ถูกทำลายจะเหลืองในระยะต่อมา ซึ่งการทำลายในระยะข้าวแตกกอนี้ทำให้เกิดอาการ “ยอดเหี่ยว (deadheart)” (ภาพที่ 1) ถ้าหนอนเข้าทำลายในระยะข้าวตั้งท้องหรือหลังจากข้าวออกรวง จะทำให้เมล็ดข้าวลีบทั้งรวง รวงข้าวมีสีขาว เรียกอาการนี้ว่า “ข้าวหัวหงอก (whitehead)” (ภาพที่ 2)
หนอนกอข้าวเป็นแมลงศัตรูข้าวที่พบเป็นประจำในนาข้าวและพบทุกสภาพแวดล้อม โดยทั่วไปพบทำลายมากในฤดูนาปรังมากกว่านาปี ตั้งแต่เดือนมีนาคมถึงพฤษภาคม และเดือนตุลาคมถึงธันวาคม ส่วนในฤดูนาปี พบระบาดในช่วงเดือนกรกฎาคมถึงสิงหาคม ผีเสื้อหนอนกอข้าวจะเคลื่อนย้ายเข้าสู่แปลงนาเมื่อข้าวอายุระหว่าง 30-50 วัน ต้นข้าวที่ถูกหนอนเข้าทำลาย จะพบมูลของตัวหนอนติดอยู่และดึงหลุดได้ง่าย สามารถเพิ่มปริมาณได้ 2-3 ชั่วอายุต่อฤดูปลูก
- พืชอาศัย
ข้าว ข้าวป่า ข้าวฟ่าง ข้าวโอ๊ต อ้อย ข้าวโพด ข้าวสาลี ข้าวบาเลย์ หญ้าข้าวนก หญ้าชันกาด หญ้าหางหมา หญ้าโขย่ง หญ้าปล้องหิน
- การป้องกันกำจัด
1) ไถตอซังหลังการเก็บเกี่ยว ไขน้ำท่วม และไถดิน เพื่อทำลายหนอนและดักแด้ของหนอนกอข้าวที่อยู่ตามตอซัง หรือตากฟางข้าวให้แห้งหลังจากนวดข้าว
2) ปลูกข้าวพันธุ์อายุเบา เพื่อลดจำนวนประชากรและการทำลาย
3) ปลูกพืชอื่น พืชหมุนเวียน เพื่อตัดวงจรการระบาด
4) ไม่ควรใส่ปุ๋ยไนโตรเจนมากเกินไป ทำให้ใบข้าวงาม ผีเสื้อหนอนกอข้าวชอบวางไข่
5) ไม่ใช้สารป้องกันกำจัดแมลงชนิดเม็ดในนาข้าว เพื่อช่วยให้ศัตรูธรรมชาติจำพวกแตนเบียนไข่และแตนเบียนหนอนของหนอนกอข้าว สามารถควบคุมประชากรหนอนกอข้าวได้อย่างมีประสิทธิภาพ เนื่องจากสารป้องกันกำจัดแมลงชนิดเม็ดมีผลกระทบต่อศัตรูธรรมชาติเหล่านั้น
6) เมื่อพบอาการข้าวยอดเหี่ยวในระยะข้าวอายุ 3-4 สัปดาห์หลังหว่าน/ปักดำ ในระดับ 10-15 เปอร์เซ็นต์ ให้ใช้สารป้องกันกำจัดแมลงชนิดพ่นน้ำ เช่น สารฟิโพรรนิล 5% เอสซี หรือคลอรีแรนทรานิลิโพรล 20% + ไทอะมีมอกแซม 20% ดับบลิวจี หรือไซแอนทรานิลิโพรล 10% โอดี เลือกใช้สารใดสารหนึ่งพ่นให้ทัวแปลงเพียงครั้งเดียว
7) กำจัดวัชพืชรอบแปลงนา
8) ตัดหรือถอนต้นข้าวที่มีอาการยอดเหี่ยว หรือข้าวหัวหงอก และกลุ่มไข่ มาเผาทำลาย เพื่อลดจำนวนประชากรหนอนกอข้าว